ส้มเกลี้ยง (Citrus senesis L. Osbeck) มีชื่อเรียกในท้องถิ่นทางภาคเหนือคือ มะเกลี้ยง บ่อเกลี้ยง ในประเทศไทยนิยมปลูกในเขต อำเภอเถิน อำเภอแม่พริก และ อำเภอสบปราบ จังหวัดลำปาง ส้มเกลี้ยงมีประวัติการนำมาใช้ประโยชน์ในทางการแพทย์พื้นบ้านหลายประเทศ เพื่อรักษาโรคหรืออาการหลายชนิด เช่น การนำมารักษาสิว รักษาน้ำกัดเท้า และการติดเชื้อราที่ผิวหนัง รายงานหลายฉบับชี้ให้เห็นว่าส้มเกลี้ยงมีฤทธิ์ทางชีวภาพที่หลากหลาย เช่น ฤทธิ์ต้านอนุมูลอิสระ และฤทธิ์ต้านจุลชีพ โดยมีสารสำคัญคือน้ำมันหอมระเหยและสารทุติยภูมิอื่น ๆ เปลือกส้มเกลี้ยงเป็นวัตถุดิบที่เหลือใช้จากการรับประทานส้มเกลี้ยง หรือการแปรรูปส้มเกลี้ยงเพื่อจำหน่าย คณะผู้วิจัยจึงเห็นศักยภาพในการนำเปลือกส้มเกลี้ยงมาใช้ประโยชน์ในการเป็นสารสำคัญในน้ำยาอเนกประสงค์สำหรับทำความสะอาดพื้นผิวต่าง ๆ เพื่อพัฒนาให้ได้ตำรับที่มีคุณภาพและความคงตัวดี นำไปถ่ายทอดเทคโนโลยีสู่ชุมชน อำเภอเถิน จังหวัดลำปาง และผู้สนใจเพื่อสามารถนำมาผลิตเพื่อใช้ในครัวเรือน หรือรวมกลุ่มกันจัดตั้งวิสาหกิจชุมชนต่อยอดผลิตเพื่อการจำหน่ายต่อไป
ตำรับน้ำยาทำความสะอาดอเนกประสงค์ผสมสารสกัดเปลือกส้มเกลี้ยงที่เลือกมาสำหรับถ่ายทอดเทคโนโลยีให้กับชุมชน มีสารลดแรงตึงผิวที่สำคัญคือ โซเดียม ลอริล ซาร์โคซิเนท และลอรามีน ออกไซด์ ซึ่งเป็นสารลดแรงตึงผิวที่มีความอ่อนโยนต่อผิวหนัง ปริมาณรวมร้อยละ 3.1 โดยน้ำหนัก มีสารสกัดจากเปลือกส้มเกลี้ยงร้อยละ 0.01 มีความคงตัวอย่างน้อย 120 วัน หลังเจือจางด้วยอัตราส่วน 1:200 เมื่อชุบผ้าสะอาดแล้วเช็ดพื้นผิว พบว่ามีฤทธิ์ลดจำนวนเชื้อแบคทีเรียแกรมบวก Staphylococcus aureus แกรมลบ ได้แก่ Escherichia coli, Enterococcus hirae และ Pseudomonas aeruginosa บนพื้นผิวกระเบื้องและโลหะ
การจัดประชุมเชิงปฏิบัติการ เพื่อถ่ายทอดเทคโนโลยีองค์ความรู้ การพัฒนาตำรับน้ำยาทำความสะอาดอเนกประสงค์ผสมสารสกัดจากเปลือกส้มเกลี้ยง สำหรับชุมชนอำเภอเถิน จังหวัดลำปาง ได้ดำเนินการจัดออนไลน์ ในวันที่ 28 พฤษภาคม 2564 มีผู้เข้าร่วมงานจากชุมชนอำเภอเถิน จำนวน 31 คน และมีผู้เข้าร่วมงานจากชุมชนอื่น โดยวิธีออนไลน์อีกจำนวนหนึ่ง (50-60 คน) ผลการถ่ายทอดองค์ความรู้และเทคโนโลยี พบว่าผู้เข้าร่วมการอบรมจากอำเภอเถินมีคะแนนเฉลี่ยก่อนการอบรม ร้อยละ 54.8± 19.81 คะแนนเฉลี่ยหลังการอบรม 91.4±10.43 คะแนน ทำคะแนนสูงขึ้นถึง 16.7 – 100% โดยผู้เข้ารับการอบรมได้รับคะแนนสูงขึ้น คิดเป็น 96.7% ข้อสรุปจากการดูงานการปลูกหรือแปรรูปเปลือกส้มเกลี้ยงร่วมกับชุมชน ในวันที่ 6 พฤศจิกายน 2563 ได้แนวทางในการจัดจำหน่ายผลิตภัณฑ์น้ำยาทำความสะอาดอเนกประสงค์ผสมสารสกัดเปลือกส้มเกลี้ยง โดยวางจำหน่ายในงานประจำปีของอำเภอเถิน ชื่องานเทศกาลส้มเกลี้ยง ซึ่งจัดเป็นประจำทุกปี และหาช่องทางในการจัดจำหน่ายออนไลน์ แต่ทั้งนี้จะต้องดำเนินการในส่วนหาสถานที่ผลิตที่ตรงตามข้อกำหนดของการผลิตเสียก่อน โดยจะขอรับคำแนะนำจาก สาธารณสุขตำบล และสำนักงานเกษตรตำบลต่อไป
การดูงานและจัดอบรมภายใต้สถานการณ์การแพร่กระจายของไวรัสโควิด-19 ซึ่งทวีความรุนแรงตลอดช่วงของการดำเนินการวิจัย พบว่าภายหลังการอบรมยังไม่สามารถจัดตั้งกลุ่มเกษตรกรที่สนใจ ดำเนินการผลิตเพื่อจำหน่ายได้ แต่สามารถผลิตเพื่อนำไปใช้ในครัวเรือนได้ หากสถานการณ์ดีขึ้นคณะผู้วิจัยจะดำเนินการร่วมกับชุมชนและสำนักงานเกษตรอำเภอต่อยอดโครงการวิจัยนี้ต่อไป