อำเภอไชยาซึ่งเป็นหนึ่งใน 19 อำเภอของจังหวัดสุราษฎร์ธานี มีพื้นที่ 9 ตำบล ประชากรทั้งหมดประมาณ 50,362 คน ที่มีรูปแบบของการระบาดของโรคไข้เลือดออกแบบปีเว้น 2 ปี และปีเว้นปี จำเป็นอย่างยิ่งในการแก้ปัญหาโดยมีต้นแบบจาก ลานสกาโมเดล ซึ่งเป็นโมเดลระบบเฝ้าระวังดัชนีลูกน้ำยุงลายเพื่อแก้ปัญหาโรคไข้เลือดออกอย่างยั่งยืนจากระดับครัวเรือนถึงอำเภอ ดำเนินการรับการถ่ายทอดเทคโนโลยีร่วมกับการปฏิบัติการจริงตั้งแต่เดือนเมษายน ถึง ธันวาคม 2559 โดยเน้น 1) การพัฒนางานวิจัยเชิงพื้นที่ 2) ใช้กระบวนการวิจัยเชิงปฏิบัติการแบบมีส่วนร่วมของพื้นที่ที่มีการสนับสนุนงบประมาณร่วม 3) กำหนดเจ้าภาพดำเนินการในรูปแบบของเครือข่ายบริการสุขภาพอำเภอ 4) บูรณาการกับการปฏิบัติงานประจำเชิงพื้นที่ และ 5) การติดตามประเมินผลอย่างต่อเนื่องของหน่วยงานที่เกี่ยวข้อง
ผลการดำเนินการพบว่า
- จำนวนผู้ป่วยไข้เลือดออกในช่วงดำเนินการมีเพียง 1 ราย จากเดิมที่อำเภอไชยามีรูปแบบของการระบาดของโรคไข้เลือดออกแบบปีเว้น 2 ปี และปีเว้นปี โดยประเมินจากข้อมูลที่ผ่านมา พ.ศ. 2553, 2554, 2555, 2556, 2557 และ 2558 มีอัตราการป่วย คือ 343.5, 16.5, 38.5, 52.4, 31.9 และ 19.9 ราย/แสนประชากร ตามลำดับ
- มีข้อมูลระดับหมู่บ้านพื้นที่เสี่ยงต่อการระบาดของโรคไข้เลือดออกทั้ง 54 หมู่บ้าน
- Best Practice การพัฒนาสมรรถนะชุมชนในการแก้ปัญหาโรคไข้เลือดออก 3 ตำบลคือ ตำบลทุ่ง ตำบลเวียง และตำบลตลาดไชยา
- มีระบบเฝ้าระวังดัชนีลูกน้ำยุงลายเพื่อแก้ปัญหาโรคไข้เลือดออกทั้งอำเภอ
- สมรรถนะด้านความรู้เรื่องโรคและดัชนีลูกน้ำยุงลายของอาสาสมัครสาธารณสุขหมู่บ้าน จำนวน 1,007 คน และ
- ศูนย์เฝ้าระวังดัชนีลูกน้ำยุงลายในระดับตำบลและอำเภอ รวม 11 ศูนย์ และ 7 กระบวนการทำงานเชิงเครือข่ายของคน 4 กลุ่ม (A-B-C-D) ได้แก่ กลุ่ม A กลุ่มผู้ผลิตข้อมูลที่เป็นประชาชนและอาสาสมัครสาธารณสุขหมู่บ้าน กลุ่ม B กลุ่มศูนย์เฝ้าระวังดัชนีลูกน้ำยุงลายหรือเจ้าหน้าที่ทำงาน กลุ่ม C กลุ่มผู้ใช้ข้อมูล และกลุ่ม D กลุ่มสนับสนุนให้ความสะดวกกับการดำเนินการ
สรุปองค์ความรู้จากการถ่ายทอดฯ ครั้งนี้ได้เป็นรูปแบบหรือโมเดล “ไชยาโมเดล: โมเดลเครือข่ายระบบเฝ้าระวังดัชนีลูกน้ำยุงลายเพื่อแก้ปัญหาโรคไข้เลือดออกอย่างยั่งยืน” ที่เป็นตัวอย่างของอำเภอที่รับการถ่ายทอดฯ และมีโดดเด่นของการทำงานเชิงเครือข่าย กำหนดได้ 7 กิจกรรม กล่าวคือ
- ประเมินหมู่บ้านพื้นที่เสี่ยงต่อการระบาดของโรค
- ติดตั้งระบบเฝ้าระวังดัชนีลูกน้ำยุงลาย มี 7 ขั้นตอน
- โปรแกรมดัชนีลูกน้ำยุงลาย http://lim.wu.ac.th
- ประเมินและเตรียมความพร้อมของอาสาสมัครสาธารณสุขหมู่บ้านเกี่ยวกับความรู้และความเข้าใจดัชนีลูกน้ำยุงลาย
- การประเมินและกระตุ้นการสร้างสมรรถนะชุมชน
- การพัฒนาทีมทำงานประจำให้เป็นงานวิจัยเชิงพื้นที่ และ
- การดำเนินการเชิงเครือข่ายที่ขยายผลไปยังอำเภออื่นๆ และหน่วยงานที่เกี่ยวข้อง
ผลการประชุมถ่ายทอดฯ ต่อตัวแทนจากหน่วยงานที่เกี่ยวข้องทั้งจังหวัดสุราษฏร์ธานี จำนวน 298 คน พบว่า ผู้เข้าร่วมประชุมส่วนใหญ่มีความคิดเห็นในระดับมากต่อการนำไปใช้ประโยชน์ โดยหน่วยวิจัยและบริการวิชาการโรคไข้เลือดออก และแกนนำเครือข่ายบริการสุขภาพอำเภอไชยาได้ร่วมกันนำเสนอข้อมูลต่อนายแพทย์สาธารณสุขจังหวัดสุราษฏร์ธานี ตลอดถึงนำเสนอเพื่อรับการสนับสนุนทุนจากสำนักงานคณะกรรมการวิจัยแห่งชาติ ในการขยายองค์ความรู้ “ไชยาโมเดล: โมเดลเครือข่ายระบบเฝ้าระวังดัชนีลูกน้ำยุงลายเพื่อแก้ปัญหาโรคไข้เลือดออกอย่างยั่งยืน” แก่อำเภออื่นๆ ของจังหวัดสุราษฎร์ธานี