ปัญหาที่พักอาศัยและสภาพแวดล้อมที่ไม่เหมาะสมถือว่าเป็นปัจจัยเสี่ยงต่อผู้สูงอายุและพบว่าเป็นสาเหตุที่ทำให้คุณภาพชีวิตผู้สูงอายุด้อยลง โดยเฉพาะคุณภาพชีวิตด้านกายภาพ เช่นการทุพพลภาพและความพิการจากการหกล้ม กระดูกหัก เป็นต้น โดยมีงานวิจัยหลายเรื่องได้มีการวิจัยและมีผลการวิจัยที่สอดคล้องกันคือ การหกล้มและการพลัดตกหรืออุบัติเหตุต่างๆ ในผู้สูงอายุส่วนใหญ่เกิดจากการที่มีสภาพแวดล้อมในที่ต่างๆ ที่ผู้สูงอายุอาศัยอยู่หรือทำงานไม่เหมาะสมหรือสภาพแวดล้อมที่เสี่ยงต่อภาวะสุขภาพ โดยเฉพาะในผู้สูงอายุที่มีปัญหาในการมองเห็น แต่โดยทั่วไปแล้วผู้สูงอายุส่วนมากมีปัญหาด้านการมองเห็น การได้ยิน และปัญหาข้อกระดูกกล้ามเนื้อต่างๆ และการเสื่อมของร่างกายในส่วนต่างๆ ซึ่งทำให้ผู้สูงอายุนั้นมีศักยภาพในการทำกิจกรรมต่างๆ ในการดำรงชีวิตประจำวันลดน้อยลงและทำให้เกิดอุบัติเหตุในการทำกิจกรรมต่างๆ ของวัยสูงอายุที่มากขึ้น สาเหตุที่ทำให้เกิดอุบัติเหตุจากสิ่งแวดล้อมที่ไม่เหมาะสมหรือสภาพแวดล้อมที่เสี่ยงดังกล่าวอาจจะเป็นเพราะว่าการอยู่อาศัยกับสิ่งแวดล้อมที่เสี่ยงของผู้สูงอายุนั้นเกิดจากการที่ผู้สูงอายุเองไม่ใส่ใจหรือมีความคุ้นเคยกับการอยู่อาศัยการทำงานกับสภาพแวดล้อมแบบนั้น และอาจจะเป็นไปได้ว่าผู้สูงอายุอาจจะไม่ได้มองว่าสิ่งแวดล้อมนั้นเป็นความเสี่ยง หรืออาจจะมีอีกหลายเหตุผลที่ผู้สูงอายุยังคงที่จะอาศัยอยู่ในสภาพแวดล้อมที่ไม่เหมาะสมเหล่านั้น
การถ่ายทอดความรู้จากงานวิจัยของณรงค์ศักดิ์ หนูสอน และคณะพบว่า ปัญหาเกี่ยวกับที่พักอาศัยของผู้สูงอายุ ร้อยละ 26.0 ยังมีปัญหาการรั่วซึมบริเวณบ้าน โดยบางบ้านมีปัญหาทั่วบริเวณบ้าน บางบ้านมีปัญหาเฉพาะจุด เช่น บริเวณหลังคารอยต่อ หน้าบ้าน ห้องน้ำ ห้องนอน ชั้นสองผนัง บานเก็ด เป็นต้น การเกิดอุบัติเหตุของผู้สูงอายุทั้งภายในและภายนอกบริเวณบ้าน พบว่า สถานที่ภายในบริเวณบ้านที่เคยเกิดอุบัติเหตุมากที่สุด ได้แก่ ห้องน้ำ (ร้อยละ 47.4) รองลงมาคือบันได (ร้อยละ 17.2) และบริเวณนอกชานระเบียงชั้นลอย หรือหน้าบ้าน (ร้อยละ 14.7) ตามลำดับ ส่วนสถานที่ภายนอกตัวอาคารที่ผู้สูงอายุเคยเกิดอุบัติเหตุมากที่สุด ได้แก่ บริเวณทางเดิน (ร้อยละ 44.2) และถนนสาธารณะ (ร้อยละ 20.9) ตามลำดับ
องค์ความรู้ที่จะนำไปถ่ายทอด
1. แนวคิดการออกแบบเพื่อผู้สูงอายุ บ้านเป็นพื้นที่ที่สำคัญที่สุด ซึ่งทุกคนใช้ชีวิตตั้งแต่เกิดจนกระทั่งตาย ดังนั้นบ้านที่ดีจึงควรตอบสนองความต้องการของคนทุกวัย โดยเฉพาะสมาชิกที่ต้องการการดูแลเป็นพิเศษ เช่น ผู้สูงอายุและผู้พิการ ซึ่งล้วนแต่เป็นภาวะที่มีต้องการการดูแลเป็นพิเศษหรือมีข้อจำกัดแบบชั่วคราว แต่สำหรับผู้สูงอายุเป็นภาวะที่มีความต้องการการดูแลเป็นพิเศษหรือมีข้อจำกัดแบบถาวร ซึ่งจะถดถอยลงเรื่อยๆ การจัดสภาพทางกายภาพของบ้านสำหรับผู้สูงอายุจึงจำเป็นอย่างมาก เช่น ราวจับในห้องน้ำ ทางลาด ประตูเลื่อน
2. การออกแบบบ้านที่ช่วยสร้างทัศนคติใหม่ๆ ให้กับสังคมต่อ “ผู้สูงอายุ” ออกแบบเพื่อเปลี่ยนผู้สูงอายุจากลักษณะ หดหู่ ภาวะเสื่อมถอย เหงา ภาระ ให้เป็น กระตือรือร้น มีกำลังใจ อยู่เป็นตัวอย่างคนรุ่นต่อไป โดยเน้นการสร้างมุมมองใหม่ๆ ต่อผู้สูงอายุ ประกอบกับหลักการ Universal design
3. ข้อคำนึงในการออกแบบ คำนึงถึงความพอดี ความสวยงาม ความปลอดภัยสำหรับทุกคน
4. บทบาทของที่พักอาศัย ต่อคุณภาพชีวิตผู้สูงอายุ ผู้สูงอายุมีการเปลี่ยนแปลงหลายด้าน นอกจากทางด้านร่างกายแล้วยังมีการเปลี่ยนแปลงทางด้านจิตใจ สังคม และเศรษฐกิจ การเปลี่ยนแปลงทางร่างกาย ได้แก่ ความสูงลดลง หูตึง ตาฝ้า หมดแรง ดังนั้นจึงควรจัดสภาพแวดล้อมให้ปลอดภัย เช่น ให้ผู้สูงอายุนอนชั้นล่าง มีแสงสว่างเพียงพอ ไม่มีการเปลี่ยนระดับ พื้นไม่ลื่น มีราวจับ
การจัดการความรู้ในครั้งนี้ กําหนดขอบเขตไว้ดังนี้
1) ขอบเขตด้านประชากร ประชากรที่จะถ่ายทอดความรู้ได้แก่ ผู้สูงอายุ ทั้งเพศชายและหญิง ผู้นำชุมชน อาสาสมัครสาธารณสุข เจ้าหน้าที่สาธารณสุข เจ้าหน้าที่องค์การบริหารส่วนตำบล ในจังหวัดสุโขทัย
2) ขอบเขตของเนื้อหามุ่งเน้นการจัดการความรู้เพื่อพัฒนานโยบายสาธารณะด้านมาตรฐานที่พักอาศัยและสิ่งแวดล้อมสำหรับสังคมสูงวัย มีการถ่ายทอดด้านการปรับปรุงสภาพแวดล้อมทางกายภาพ เพื่อเพิ่มการเข้าถึงสภาพแวดล้อมทางกายภาพตามความเหมาะสม ดังนี้ งานปรับทางลาดขึ้นลงด้านหน้าอาคารศูนย์ชุมชน งานติดไฟโซล่าเซล สำหรับสนามออกกำลังกายผู้สูงอายุ ปรับปรุงราวกันตกประตู้ม้วน เพิ่มที่จอดรถสำหรับคนพิการและจัดทำป้ายสำหรับผู้พิการ จัดทำบอร์ดและตู้นำเสนอ เพื่อเพิ่มโอกาสการเข้าถึงข้อมูลข่าวสาร จัดครุภัณฑ์ส่งเสริมคุณภาพชีวิตผู้สูงอายุและผู้พิการ เช่น เตียง รถเข็นผู้พิการ รถเข็นนั่งถ่าย ที่นอนลม สำหรับสาธิตและช่วยเหลือเบื้องต้นตามความจำเป็น งานปรับปรุงห้องน้ำผู้สูงอายุ ให้เกิดการเข้าถึงในการใช้ห้องน้ำ ทั้งอุปกรณ์ภายในและสัญญาณฉุกเฉินในห้องน้ำ
ถ่ายทอดความรู้ด้านการปรับปรุงสภาพแวดล้อมทางกายภาพ เพื่อให้เกิดการเข้าถึงโครงสร้างพื้นฐานส่วนกลาง และการปรับสภาพแวดล้อมที่เหมาะสม เอื้อต่อการเข้าถึง สอดคล้องกับความต้องการ การปรับปรุงสภาพแวดล้อมทางกายภาพจึงต้องสอดคล้องกับสภาพความเป็นไปได้และตามความต้องการ ดังนี้ 1) งานจัดลานกิจกรรมผู้สูงอายุ โดยมีโต๊ะสำหรับนั่ง มีการติดตั้งลูกระนาด เพื่อชะลอความเร็วของรถบนถนนทางเดิน จากตึกไปยังลาน เพื่อป้องกันอุบัติเหตุ และติดตั้งราวกันแผงกั้นถนน งานปรับปรุงพื้นในสวน เพื่อเพิ่มพื้นที่พักผ่อนให้กับผู้สูงอายุ รวมทั้งการติดตั้งม้านั่งในสวน ปรับพื้นปลูกหญ้าและการตัดแต่งต้นไม้ในสวน งานถนน โดยทาสีขอบฟุตบาท และเพิ่มทางม้าลายบริเวณรอบสวน เพื่อลดการเกิดอุบัติเหตุของผู้สูงอายุ อุปกรณ์ออกกำลังกายกลางแจ้ง ให้เหมาะสมกับสภาพของผู้สูงอายุและผู้พิการ เช่น อุปกรณ์นวดฝ่าเท้า อุปกรณ์วิ่งต่างระดับ อุปกรณ์เดินอากาศไร้กระแทกเดี่ยว และอุปกรณ์ลูกรอกดึงแขน 3 ด้าน ภายในตัวอาคารศูนย์ชุมชน จัดหาครุภัณฑ์พัฒนาคุณภาพชีวิต เพื่อการดูแลระยะยาว ได้แก่ เตียง รถเข็นอลูมิเนียม ฉากกั้นชั่วคราว
3) ขอบเขตด้านพื้นที่ศึกษา พื้นที่ศึกษาได้แก่พื้นที่ จังหวัดสุโขทัย ประกอบไปด้วย ตำบลบ้านสวน อำเภอเมือง ตำบลไกรนอก อำเภอกงไกรลาศ และตำบลทุ่งหลวง อำเภอคีรีมาศ
4) ขอบเขตด้านระยะเวลา ทำการศึกษาในปีงบประมาณ 2567
กิจกรรมถ่ายทอดความรู้
1.จัดทำคู่มือมาตรฐานที่พักอาศัยและสิ่งแวดล้อมสำหรับสังคมสูงวัย
2.ถ่ายทอดความรู้ที่พักอาศัยที่เหมาะสมกับผู้สูงอายุ
3.ถ่ายทอดรูปแบบการจัดการสภาพแวดล้อมที่เหมาะสมกับผู้สูงอายุ
4. สาธิตกิจกรรมการจัดที่พักอาศัยและสิ่งแวดล้อมสำหรับสังคมสูงวัย
5. สร้างนโยบายสาธารณะมาตรฐานที่พักอาศัยและสิ่งแวดล้อมสำหรับสังคมสูงวัย