ขยะมูลฝอยกลายเป็นปัญหาด้านสิ่งแวดล้อมที่เกิดขึ้นในชุมชนทุกระดับ ตั้งแต่ระดับ ครัวเรือน ชุมชน สังคม และระดับประเทศ โดยเฉพาะพื้นที่ชุมชนที่เป็นแหล่งท่องเที่ยวมีผู้คนหลากหลายสัญจรไปมา รวมถึงพื้นที่ที่มีจำนวนประชากรมากบวกกับการขาดจิตสำนึกการรับผิดชอบต่อสังคมของมนุษย์ยิ่งทำให้ปัญหาขยะเพิ่มจำนวนมาก ขึ้นซึ่งจะทำให้เกิดผลเสียต่างๆ เช่น แหล่งเพาะพันธ์ของแมลงนำโรค เกิดกลิ่นเหม็น รวมถึงภาพลักษณ์ของสถานที่ สกปรก ขาดความสวยงาม
ฉะนั้น ปัญหาขยะมูลฝอยจึงถือได้ว่าเป็นปัญหาสำคัญเร่งด่วน โดยที่รัฐบาลประกาศให้ การจัดการขยะมูลฝอยเป็นวาระแห่งชาติ และมอบหมายกระทรวงทรัพยากรธรรมชาติและสิ่งแวดล้อมจัดทำแผนการการจัดการขยะมูลฝอยและของเสียอันตราย และแผนแม่บทการบริหารจัดการขยะมูลฝอยของประเทศ (พ.ศ. 2559 – 2564) เพื่อใช้เป็นกรอบและทิศทางในการดำเนินการแก้ไขปัญหาการจัดการขยะมูลฝอย และขยะ อันตรายของประเทศ โดยกระทรวงมหาดไทยในฐานะหน่วยงานที่กำกับดูแลองค์กรปกครองส่วนท้องถิ่น ในการจัดการขยะมูลฝอยชุมชนให้เป็นไปตามกฎหมาย ประกาศ ระเบียบ และแนวทางที่เหมาะสม ซึ่งองค์กรปกครองส่วนท้องถิ่นถือเป็นหน่วยงานปฏิบัติการในระดับพื้นที่ร่วมกับจังหวัดจัดทำแผนปฏิบัติการ เพื่อดำเนินงานในการจัดการขยะมูลฝอยชุมชนขององค์กรปกครองส่วนท้องถิ่นและจังหวัด ทั้งยังมีหน้าที่ในการกำจัดสิ่งปฏิกูลและมูลฝอยในเขตราชการส่วนท้องถิ่นตน ตามพระราชบัญญัติการสาธารณสุข พ.ศ. 2535 ดังนั้น องค์กรปกครองส่วนท้องถิ่นจึงเป็นหน่วยงานหลักสำคัญในการบริหารจัดการขยะมูลฝอยชุมชน อนึ่ง คณะรัฐมนตรีได้มีมติเมื่อวันที่ 20 กันยายน 2559 เห็นชอบแผนปฏิบัติการ “ประเทศไทย ไร้ขยะ” ระยะ 1 ปี (พ.ศ. 2559 – 2560) โดยมอบหมายให้กระทรวงมหาดไทย กำกับ ดูแลให้จังหวัดและองค์กรปกครองส่วนท้องถิ่น ดำเนินงานเกี่ยวกับการจัดการขยะมูลฝอยตามแผนปฏิบัติการฯ ดังกล่าว ให้เกิดผลเป็นรูปธรรม ซึ่งแผนปฏิบัติการฯ ดังกล่าว เป็นแนวทางเพื่อขับเคลื่อนประเทศไทยไปสู่ การเป็นสังคมปลอดขยะ โดยมุ่ง ลดปริมาณขยะ และการคัดแยกขยะที่ต้นทาง มุ่งสร้างระบบการเก็บขน ขยะ ซึ่งเป็นอำนาจหน้าที่ขององค์กรปกครองส่วนท้องถิ่นให้มีประสิทธิภาพมากขึ้น เพื่อนำไปสู่การจัดการขยะอย่างถูกต้องตามหลักวิชาการ จึงเห็นได้ว่า ประเทศไทยอยู่ในช่วงของการประกาศให้ขยะเป็นวาระแห่งชาติ เพื่อมุ่งสู่เป้าหมายของคําว่า ประเทศไทยไร้ขยะ ปัจจัยสําคัญที่สุดสู่ความสําเร็จที่จะเกิดขึ้น คือ ความร่วมมือของทุกภาคส่วนในการสร้างเครือข่ายความร่วมมือที่จะร่วมกันพัฒนาและสนับสนุนกิจกรรมที่เกี่ยวกับการจัดการ ขยะมูลฝอย เพื่อยกระดับ ขีดความสามารถในการจัดการขยะมูลฝอย ตั้งแต่ ต้นทาง กลางทาง ปลายทาง รวมทั้งส่งเสริม องค์ความรู้ และการปลูกสร้างจิตสํานึกในการแก้ไขปัญหาและการจัดการขยะมูลฝอยในสังคมทุกภาคส่วนและทุกระดับต่อไป
คณะวิจัยได้ตระหนักถึงความสำคัญดังกล่าวข้างต้น จึงได้เลือกศึกษาเทศบาลตำบลนาทับ ซึ่งเป็นชุมชนที่มีความหลากหลายทางวัฒนธรรม พื้นที่เทศบาลตำบลนาทับเป็นพื้นที่มีผู้คนทั้งในชุมชนและนักท่องเที่ยวจำนวน และจากการลงพื้นที่อย่างต่อเนื่องของคณะวิจัยร่วมกับผู้บริหารเทศบาลตำบลนาทับ ผู้นำชุมชน ผู้นำอาสาสมัครประจำหมู่บ้าน ผู้นนำทางศาสนา และ สถานศึกษาได้มีการพูดถึงประเด็นปัญหาขยะ มูลฝอยในชุมชนที่เพิ่มมากขึ้นในทุกปีและจากข้อมูลจากกรมควบคุม มลพิษพบข้อมูลว่าสถานที่กำจัดขยะ มูลฝอยซึ่งตั้งอยู่ หมู่ 7 ยังดำเนินการไม่ถูกต้อง ซึ่งเป็นปัญหาเร่งด่วนที่ทุกภาค ส่วนต้องร่วมมือกันถึงแม้ว่าปัจจุบันเทศบาลได้บริหารจัดการโดยจัดให้มีถังขยะหน้าบ้านเพื่อรองรับขยะในครัวเรือน และชุมชนยิ่งทำให้ปริมาณขยะเพิ่มขึ้นเรื่อย ๆ ซึ่งแหล่งเกิดขยะส่วนใหญ่มาจาก ครัวเรือน สาเหตุอันเนื่องมาจากคนชุมชนยังขาดความรู้ความเข้าใจในการจัดการขยะต้นทาง การร่วมกันลดปริมาณ ขยะมูลฝอยในครัวเรือน ขาดจิตสำนึกในการทิ้งขยะ สังเกตุได้จากการทิ้งขยะจนล้นถังจำนวนมาก และคนในชุมชนเห็นว่าขยะไม่ใช่ปัญหาสำคัญ ที่ต้องแก้ไขเนื่องจากเป็นความรับผิดชอบของเทศบาลที่ต้องจัดเก็บและกำจัดขยะ ด้วยเหตุนี้ คณะวิจัย จึงเห็นว่าการถ่ายทอดองค์ความรู้ในการจัดการ ขยะมูลฝอยให้กับชุมชนโดยร่วมมือกับเทศบาลตำบลนาทับ การถ่ายทอดรูปแบบการจัดการขยะไปสู่การปฏิบัติโดย การมีส่วนร่วมทุกภาคส่วน และการต่อยอดไปสู่การวางนโยบายการจัดการขยะมูลฝอยในแผนพัฒนาของเทศบาลจะเป็นการกระตุ้นในการสร้างจิตสำนึก และ การแก้ไขปัญหาขยะตลอดจนสามารถจัดการขยะแบบพึ่งพาตัวเองได้ให้กับชุมชนอย่างยั่งยืน
โดยวัตถุประสงค์หลักของการถ่ายทอดองค์ความรู้ในการจัดการขยะมูลฝอยโดยชุมชนมีส่วนร่วม ในเขตพื้นที่อำเภอจะนะ จังหวัดสงขลา คือ 1.ถ่ายทอดองค์ความรู้การจัดการขยะมูลฝอยระดับครัวเรือนเขตพื้นที่ตำบลนาทับ อำเภอจะนะ จังหวัด สงขลา 2. จัดการความรู้รูปแบบการจัดการขยะมูลฝอยของตำบล นาทับ โดยชุมชนมีส่วนร่วม 3. ถ่ายทอดองค์ความรู้การจัดการธนาคารขยะของตำบลนาทับ อำเภอจะนะ จังหวัดสงขลา การจัดกิจกรรมในการถ่ายทอดองค์ความรู้ เรื่องการคัดแยกขยะมูลฝอยในครัวเรือน การจัดการขยะในครัวเรือนและชุมชนในครั้งนี้ได้นำองค์ความรู้จากงานวิจัยของยุวัลดา ชูรักษ์ (2560) เรื่อง รูปแบบการจัดการขยะมูลฝอยในครัวเรือนของ เทศบาลตำบลเขาหัวช้าง อำเภอตะโหมด จังหวัดพัทลุง มาดำเนินการจัดกิจกรรมถ่ายทอดอบรมเชิงปฏิบัติการแก่กลุ่มเป้าหมายระดับหมู่บ้าน จำนวน 3 หมู่บ้าน ในพื้นที่เทศบาลตำบลนาทับ ซึ่งจะทำการประเมินความรู้ความเข้าใจของกลุ่มเป้าหมายก่อนและหลังการถ่ายทอดความรู้ ในเนื้อหาเรื่อง ความหมายของขยะ การคัดแยกขยะ การจัดการขยะทั่วไปและขยะอันตราย การนำขยะแต่ละประเภท ไปใช้ประโยชน์ การระดมความคิดเห็นเกี่ยวกับปัญหาขยะในชุมชน สาเหตุ แนวทางการแก้ไข และจัดการขยะในชุมชน กิจกรรมลดขยะมูลฝอยในครัวเรือน การจัดการขยะอินทรีย์ ส่งเสริมการจัดตั้งธนาคารขยะ จัดทำป้ายประชาสัมพันธ์ การจัดการขยะอินทรีย์โดยส่งเสริมด้วยการจัดทำกรีนโคนครัวเรือนกลุ่มเป้าหมาย ในหมู่บ้าน เพื่อให้เป็นต้นแบบและแหล่งเรียนรู้ในการประชาสัมพันธ์
นอกจากนี้ การดำเนินการจัดกิจกรรมในโครงการ ยังได้รับความร่วมมือจากเทศบาลตำบลนาทับ เป็นหน่วยงานร่วมหลักในการสนับสนุนการดำเนินงานการบริหารจัดการขยะ ทั้งยังเป็นหน่วยงานผู้มีส่วนได้ส่วนเสีย/กลุ่มเป้าหมายผู้ใช้ประโยชน์/นำองค์ความรู้ผลสำเร็จของงานไปใช้ประโยชน์และบรรจุในแผนงานพัฒนาของตำบลนาทับด้านการบริหารจัดการและการอนุรักษ์ทรัพยากรธรรมชาติและสิ่งแวดล้อม ในการ กำจัดมูลฝอยและสิ่งปฏิกูล รวมถึงการขยายผลครอบคลุมทุกหมู่บ้านในตำบลนาทับ ผลที่คาดว่าชุมชนพื้นที่และกลุ่มเป้าหมายจะได้รับ ได้แก่ องค์ความรู้ใหม่เรื่องการจัดการขยะเกิดจากการจัดการความรู้กลุ่มเป้าหมาย คู่มือชุดความรู้การจัดการขยะของเทศบาลตำบลนาทับ อำเภอจะนะ จังหวัดสงขลา สื่อการเรียนรู้อิเลคทรอนิกส์วีดีโอ สร้างการตระหนักรู้และส่งเสริมการจัดการขยะมูลฝอยตำบลนาทับ ธนาคารขยะของเทศบาลตำบลนาทับ และผลลัพธ์ที่เกิดขึ้นจากการดำเนินโครงการ คือ 1) ชุมชนและสังคมมีความรู้ความเข้าใจการคัดแยกขยะในครัวเรือน 2) ลดปริมาณขยะในครัวเรือนและชุมชน 3) ชุมชนมีความรู้ในการแปรรูปขยะไปสู่สิ่งที่ใช้ประโยชน์ได้ในครัวเรือน 4) เกิดความสามัคคีในชุมชนในการร่วมกันทำกิจกรรมที่เป็นประโยชน์ ต่อตนเองและส่วนรวมและ 5) การเผยแพร่ผลงานทางวิชาการตีพิมพ์เผยแพร่เพื่อต่อยอดผลผลิต
การดำเนินการโครงการการถ่ายทอดและจัดการความรู้ในครั้งนี้ กลุ่มเป้าหมายและชุมชนพื้นที่จะเกิดการเปลี่ยนแปลงในวงกว้างทั้งด้านเศรษฐกิจ สังคม และสิ่งแวดล้อม โดยผ่านกระบวนการการสร้างการมีส่วนร่วม ได้แก่ ด้านวิชาการ เทศบาลตำบลนาทับและหน่วยงานท้องถิ่นแต่ละหมู่บ้านในตำบลนาทับ อำเภอจะนะ จังหวัดสงขลา สามารถนำคู่มือการจัดการขยะและการแปรรูปขยะที่ได้จากงานวิจัยถ่ายทอดไปยังชาวบ้าน ทั้ง 3 หมู่บ้านของตำบลนาทับได้อย่างต่อเนื่อง นำองค์ความรู้ขยายไปหมู่บ้านอื่นๆครอบคลุมทุกหมู่บ้าน ด้านสังคมด้านสาธารณะเกิดธนาคารขยะเป็นที่แลกเปลี่ยนเรียนรู้ และด้านนโยบาย บรรจุในแผนงานพัฒนาของตำบลนาทับด้านการบริหารจัดการและการอนุรักษ์ทรัพยากรธรรมชาติและ สิ่งแวดล้อม ในการกำจัดขยะมูลฝอยและสิ่งปฏิกูล รวมถึงการขยายผลให้ครอบคลุมทุกหมู่บ้านในตำบลนาทับอย่างยั่งยืนได้อย่างต่อเนื่องต่อไป