โครงการพัฒนาการจัดการท่องเที่ยวโดยชุมชนพื้นที่ชุมชนเกาะหมาก อ.ปากพะยูน จ.พัทลุง ภายใต้โครงการจัดการความรู้ และถ่ายทอดเทคโนโลยีจากผลงานวิจัยและนวัตกรรมจากสานักงานคณะกรรมการวิจัยแห่งชาติ (วช.) ประจำปีงบประมาณ 2560 ได้นำองค์ความรู้จากผลงานวิจัย และนวัตกรรมที่เกี่ยวข้องถ่ายทอดไปสู่ชุมชน โดยมีการสำรวจและศึกษาศักยภาพแหล่งท่องเที่ยวเพื่อพัฒนาเป็นเส้นทาง และโปรแกรมการท่องเที่ยว ตลอดจนจัดอบรม และฝึกปฏิบัติในชุดองค์ความรู้ต่าง ๆ เพื่อพัฒนาคนในชุมชนให้มีความรู้ ความสามารถในการจัดการท่องเที่ยวของชุมชนตนเองได้ รวมถึงเพื่อเสนอรูปแบบการจัดการการท่องเที่ยวโดยชุมชนเกาะหมากไปสู่การกาหนดนโยบายของหน่วยงานภาครัฐที่เกี่ยวข้อง
จากการสำรวจแหล่งท่องเที่ยวพบว่าข้อมูลแหล่งท่องเที่ยวของชุมชนท่องเที่ยวเกาะหมาก มีทั้งหมด จำนวน 35 จุด มีทั้งแหล่งท่องเที่ยวทางธรรมชาติ เชิงนิเวศ ประวัติศาสตร์ และวิถีชีวิตของชุมชนเกาะหมากได้แก่ เกาะกระ หมู่เกาะสี่ เกาะห้า อ่าวท่ายาง เขานางฟ้า เขาคลองกรูด เกาะเสือน้อย รอยพระพุทธบาท หาดต่อกัน เกาะโคบ จุดแวะชม นกน้ำนานาชนิด วัวน้ำ หมูน้ำ ควายน้ำ และโรงเรียนบ้านเกาะเสือแหล่งศึกษาดูงานด้านการบริหารจัดการระดับประเทศต่อมาคณะวิจัยได้ถ่ายทอดเทคโนโลยีการจัดการท่องเที่ยวของชุมชนบ้านบากันใหญ่ ต. เกาะสาหร่าย อ.เมือง จ. สตูล เพื่อให้ชุมชนใช้การท่องเที่ยวมาเป็นจุดสร้างทางเลือกของอาชีพ โดยมีการศึกษาสภาพชุมชน ศักยภาพด้านการท่องเที่ยว และสร้างโปรแกรมท่องเที่ยวแบบมีส่วนร่วมของชุมชน ใช้การวิจัย และวิธีการถ่ายทอดเทคโนโลยีแบบมีส่วนร่วมกับผู้เกี่ยวข้อง พบว่าบ้านบากันใหญ่ มีความพร้อมด้านทรัพยากรธรรมชาติทางทะเลที่ยังคงความอุดมสมบรูณ์ และเอื้อต่อการเรียนรู้ มีป่าชายเลน ป่าไม้เบญจพรรณ จุดดำน้ำดูปะการัง จึงได้มีการเปิดเวทีสนทนาร่วมกัน เพื่อสร้างโปรแกรมการท่องเที่ยวเชิงนิเวศ ซึ่งไม่กระทบต่อวิถีชีวิต ขนบธรรมเนียม ประเพณี ของชุมชน เป็นการส่งเสริม และอนุรักษ์ทรัพยากรที่มีอยู่ ได้เป็นโปรแกรมสำเร็จรูป 2 วัน 1 คืน เพื่อการเรียนรู้วิถีชีวิตบนความพอเพียงของชาวบ้านร่วมกิจกรรมอนุรักษ์ทรัพยากรธรรมชาติ ปลูกหญ้าทะเลให้พะยูน ปล่อยพันธุ์ปูม้าไข่ ปลูกปะการังเขากวาง และพักโฮมสเตย์ชุมชน ซึ่งองค์ความรู้ชุดนี้ มีบริบทเชิงนิเวศ และบริบทชุมชน และวิถีชีวิตใกล้เคียงกับชุมชนเกาะหมากจึงสามารถนำไปประยุกต์ใช้ได้
คณะวิจัยได้จัดอบรมฝึกปฏิบัติการการท่องเที่ยวโดยชุมขนท่องเที่ยว เพื่อพัฒนาศักยภาพ องค์ความรู้ให้กับชุมชนเกาะหมาก เรื่องการการจัดการการท่องเที่ยวโดยชุมชนอย่างยั่งยืน การบริการ การเป็นเจ้าบ้านที่ดี การสร้างเครื่องมือการประชาสัมพันธ์ และการตลาดการท่องเที่ยวโดยชุมชน มาตรฐาน และความปลอดภัยในการบริการด้านการท่องเที่ยวคณะวิจัยได้จัดประชุมระดมความคิดเห็นร่วมกับชุมชนท่องเที่ยวตาบลเกาะหมาก เกี่ยวกับเส้นทาง และโปรแกรมการท่องเที่ยว เพื่อนำสื่อมวลชนและผู้ประกอบการทัศนศึกษาเส้นทางท่องเที่ยว ได้สรุปเป็นโปรแกรมท่องเที่ยว 1 วัน จำนวน 3 โปรแกรม และโปรแกรมท่องเที่ยว 2 วัน 1 คืน จำนวน 1 โปรแกรม ซึ่งผลประเมินโปรแกรมการท่องเที่ยวชุมชนเกาะหมาก นักท่องเที่ยวมีความพึงพอใจในเส้นทางทั้งแหล่งท่องท่องเที่ยวทางธรรมชาติ วัฒนธรรม และวิถีชีวิต
มีข้อเสนอแนะคือ การให้ข้อมูลทางวิชาการ เช่น ชนิดของนกพันธุ์สัตว์นำ้ และข้อมูลด้านการท่องเที่ยวเชิงอนุรักษ์ อยากให้ชุมชนร่วมกันดูแลเรื่องสิ่งแวดล้อมเพิ่มเติม ต่อมาคณะนักวิจัยได้ร่วมกับชาวบ้านในชุมชนจัดทำสื่อเพื่อเสนอเป็นแนวทางการสื่อสารทางการตลาดในการการส่งเสริมและเผยแพร่ ดังนี้คือ
- จัดทำแผ่นพับเพื่อประชาสัมพันธ์โปรแกรมการท่องเที่ยวเกาะหมาก
- จัดทำคู่มือการท่องเที่ยว ซึ่งได้รวบรวมที่กิน ที่เที่ยว และที่พัก
- สร้างเครื่องมือทางการตลาดในการประชาสัมพันธ์ ได้แก่ เว็บไซต์ YouTube Facebook จัดทำสื่อวิดิทัศน์
- ชุมชนท่องเที่ยวเกาะหมากเข้าร่วมมหกรรมงานวิจัยแห่งชาติ ประจาปี 2561คณะวิจัยได้นำเสนอรูปแบบการบริหารจัดการการท่องเที่ยวในพื้นที่เกาะหมากต่อหน่วยงานภาครัฐที่เกี่ยวข้อง ควรกำหนดเป็นยุทธศาสตร์การพัฒนา 2 กลุ่มใหญ่ คือ กลุ่มชุมชนท่องเที่ยว และกลุ่มผู้ประกอบการธุรกิจท่องเที่ยวรอบลุ่มน้าทะเลสาบสงขลา โดยมีระยะเวลา 3-5 ปี มีเป้าประสงค์ที่สำคัญ 3 เรื่องใหญ่ ได้แก่ 1) แนวทางการจัดการต้องกาหนดเป็นยุทธศาสตร์เพื่อใช้เป็นฐานสาหรับการพัฒนาระยะสั้น ระยะกลาง และระยะยาว เพื่อนายุทธศาสตร์นี้ส่งต่อไปให้หน่วยงานที่เกี่ยวข้องกำหนดเป็นนโยบายยุทธศาสตร์การท่องเที่ยวของจังหวัดพัทลุงต่อไป 2) มุ่งเน้นกิจกรรมที่มีความจำเป็นเร่งด่วนที่จะต้องดาเนินการพัฒนาการท่องเที่ยว ให้เห็นเป็นรูปธรรมภายในระยะเวลา 1-3 ปี 3) ให้ความสำคัญกับการเรียนรู้ และเร่งสร้างกลไกในการขับเคลื่อนในพื้นที่เกาะหมาก ให้เป็นแหล่งท่องเที่ยวที่มีคุณภาพสูงโดยสร้างภาคีส่วนร่วมระหว่างจังหวัดในพื้นที่ลุ่มน้ำทะเลสาบสงขลา